WAT IS ONLINE GROOMING? ZES MISVERSTANDEN OVER ONLINE GROOMING

Wat is online grooming?

‘Grooming’ betekent, letterlijk vertaald, ‘voorbereiden’, maar in de huidige context slaat online grooming op een proces waarbij een ‘groomer’ een voorbereidingsfase uitwerkt om een kind seksueel te misbruiken, rekening houdend met zijn omgeving. De strategie is: toegang verkrijgen tot het kind, zijn bereidwilligheid en geheimhouding afdwingen om zijn daden achteraf te rechtvaardigen.

Groomers zullen oorspronkelijk schijnbaar onschuldige contacten leggen via sociaalnetwerksites, maar dit kan ontaarden in gevaarlijke vormen van online en offline seksueel misbruik. Aan de hand van internationale onderzoeksresultaten lichten we hier misverstanden toe, nemen gebruikte technieken van de daders onder de loep en geven enkele adviezen.

Contacten leggen is heel eenvoudig!

Door elektronische communicatie via forums, chatrooms, sociaalnetwerksites, datingsites, gameplatforms enz. omzeilen seksuele misbruikers de moeilijkheid om zich directe toegang te verschaffen tot de onmiddellijke omgeving van een minderjarige, zonder dat ouders of omgeving er erg in hebben.  Daders nemen de nodige tijd om van thuis uit hun slachtoffers doelbewust uit te kiezen of een grote contactenlijst aan te leggen. Ook bestaan er groomers die hun slachtoffers eerst ‘echt’ ontmoet hebben, maar die wel de online communicatiemiddelen gebruiken.  

Jongeren en contacten met vreemden

Het EU-kids online onderzoek bestudeerde de risico’s die jongeren online durven nemen. Zowat de helft heeft onbekenden in hun contactenlijsten. Een derde heeft, al dan niet geregeld, online contacten (chatten, mailen…) met personen die ze nog nooit ontmoet hebben. Ongeveer een derde van de ondervraagden kreeg ook seksueel getinte berichten, vooral jongeren met weinig zelfvertrouwen of die een slechte relatie met hun ouders hebben. 30% van de Vlaamse jongeren beweerde ooit een online contactpersoon echt te hebben ontmoet, waarvan ongeveer de helft dit deed zonder medeweten van hun ouders, en 45% ging er alleen naartoe. Voor 7% werd het een negatieve ervaring.

Zes misverstanden over online grooming

Omdat de sensatiepers overdrijft en stelt dat grooming één van de ergste en bekendste online risico’s is, zien ouders dit als een ontzettend gevaar en denken dat massa’s kwaadwillige volwassenen op het internet op kindermisbruik uit zijn. Elke groomer is echter anders en ontwikkelt uiteenlopende strategieën en benaderingstechnieken, die niet noodzakelijk leiden tot fysieke afspraken, want hij kan zijn seksuele fantasieën ook bevredigen via chat, mail, webcam… Omdat de communicatie vooral anoniem gevoerd wordt, zijn risico’s moeilijk in te schatten. Groomers testen de bereidwilligheid van hun slachtoffer ter voorbereiding van het misbruik door ze om (gedeeltelijke) naaktfoto’s te vragen. Jongeren kunnen zich gevleid voelen of zo hun liefde bewijzen, maar worden achteraf bedreigd of onder druk gezet dat de beelden verspreid zullen worden of op pornosites gezet. Groomers kunnen zich ook als (nep)modellenbureau voordoen als voorbereiding op een fysieke afspraak en eventueel verzoeken om webcambeelden. Amerikaanse onderzoekers kwamen tot de volgende bevindingen.

Misverstand 1: Jonge en naïeve kinderen zijn het vaakst slachtoffer van grooming

Online grooming zou zelden voorkomen bij kinderen jonger dan twaalf, maar meestal bij 13-14-jarigen. Deze laatste groep communiceert meestal al vlotter en actiever via diverse internetkanalen en begint uit nieuwsgierigheid te experimenteren met seksuele contacten, hoewel ze risicosituaties niet goed kunnen inschatten.

Jongeren met een laag zelfvertrouwen, depressieve of homoseksuele gevoelens, die zich onbegrepen voelen, sociale problemen hebben of vaak conflictsituaties meemaken, of die ooit al fysiek of seksueel misbruikt zijn, zouden extra kwetsbaar zijn. De steun, de vriendschap of liefde die ze missen, zoeken ze op het internet, waar alerte groomers ze oppikken en gaan manipuleren. Het prijsgeven van persoonlijke informatie en communiceren over seks wordt gelinkt aan een verhoogd risico om aangesproken te worden door groomers.

Misverstand 2: Slachtoffers van online seksueel misbruik zijn bijna altijd meisjes

Deze stelling zou kloppen, maar 25% van de slachtoffers zouden homoseksuele jongens of twijfelaars over hun seksualiteit zijn.

Misverstand 3: Seksuele misbruikers doen zich voor als leeftijdsgenootje van het slachtoffer

Sllechts 5% van de  groomers zou dit doen. Meestal vermelden ze hun echte leeftijd, soms doen ze zich enkele jaren jonger voor. De meeste slachtoffers weten van tevoren dat ze een volwassene zullen ontmoeten.

Misverstand 4: Daders dwingen hun slachtoffers tot seksueel misbruik of ze ontvoeren hen

Dit percentage zou erg laag liggen. De meeste groomers bouwen geleidelijk een vertrouwensrelatie op met hun slachtoffers en wachten tot ze hun genegenheid en vertrouwen hebben gewonnen. Vaak uit verliefdheid gaan slachtoffers ‘vrijwillig’ akkoord met een ontmoeting en verwachten ze zelfs seksuele omgang, want groomers laten soms uitschijnen dat de gevoelens wederzijds zijn. Toch zetten bepaalde groomers hun slachtoffers mentaal onder druk en dwingen hen fysiek tot seksuele handelingen door te dreigen seksueel compromitterende beelden te publiceren of hun computer te hacken.  

Misverstand 5: Online relaties duren meestal niet lang

Daarover bestaan weinig concrete  gegevens, en veel hangt af van de doelstellingen van de daders.  Onderzoekers delen groomers op in ‘contact-gedreven’ en ‘fantasie-gedreven’ daders. De eersten zijn uit op een snelle fysieke ontmoeting, en dan is de online relatie meestal van korte duur. De tweede groep heeft meestal cyberseks en zelfbevrediging als doel, en daar zou het contact gemiddeld 33 dagen duren.

Misverstand 6: Online groomers zijn pedofielen

Dit klopt niet. Groomers richten zich niet op pre-puberale kinderen, omdat hun internetgebruik strikter gecontroleerd worden door volwassenen uit hun omgeving, en ze dus moeilijk online bereikbaar zijn. Jonge kinderen zijn ook nog niet echt in seksualiteit en relaties geïnteresseerd als adolescenten, die daarom de uitverkoren doelgroep zijn. Groomers worden dus meestal niet gedreven door ‘pedofilie’, maar door ‘efebofilie’, de seksuele voorkeur van volwassenen voor pubers.

Misverstanden bij jongeren: ‘groomers zijn lelijke oude mannen’

Jongeren gaven een heel stereotiepe beschrijving van een groomer: zij dachten aan een lelijke oude man (40-60 jaar), kaal, met een baard of dikke bril… Net omdat zij denken dat aantrekkelijke personen zich niet aan seksueel misbruik bezondigen, zijn zij zo kwetsbaar. Daarbij komt dat zij ook niet snappen hoe groomers publiek beschikbare persoonsgegevens kunnen manipuleren om informatie in te winnen.

Hoe gaan daders van online grooming te werk?

Meestal hoeven groomers hun slachtoffers niet om te kopen, te bedreigen of te ontvoeren. Ze bereiken hun doel door ze te manipuleren en afhankelijk te maken via een combinatie van drie belangrijke strategieën, die we hierna schetsen. Zo bouwen ze een vertrouwensband op en worden hun slachtoffers soms echt verliefd. Het begint met chatten of mailen, gevolgd door bellen of videocontact, en vaak komen er ook geschenken aan te pas.

Relatieopbouw

In eerste instantie wil de groomer een vertrouwensrelatie scheppen door de interessewereld van het slachtoffer aan die van zichzelf te spiegelen, net als zijn gedrag, en zal hij snel naar een foto vragen. Uiteraard zal hij zichzelf een positieve persoonlijkheid aanmeten en het kind veel complimentjes geven.

In tweede instantie zal de dader zich toespitsen op een gelijkschakeling van gedrag en interesses. Daarvoor zal hij zich verplaatsen in de denkwereld van de jongere, maar tegelijkertijd het kind op een volwassen niveau behandelen. Hij peilt naar interesses en veinst soortgelijke voorliefdes, hij vraagt naar relaties met ouders en omgeving en naar eventuele problemen, en zal als ‘goede vriend’ of mentor empathie tonen en troosten. Dit werkt vooral bij kwetsbare jongeren, die deze reactie als ‘begrip’ ervaren.

Seksuele inhouden

Geleidelijk aan, onder zachte druk, zullen groomers de conversatie richting seksuele thema’s sturen, en dit onderwerp vasthouden. Zo worden grenzen verlegd, krijgt de dader meer controle en krijgt seksualiteit een genormaliseerd karakter binnen de vriendschapsrelatie. Om tot het thema seksualiteit te komen, gebruikt de dader een doelgerichte vragentechniek. Hij polst of de minderjarige ooit al seksueel contact heeft gehad, vraagt naar mogelijke liefdesrelaties, speelt seksueel getinte spelletjes, hij geeft relationeel of seksueel advies… In een volgende fase vraagt de dader om seksuele handelingen uit te voeren, hij kan expliciete beelden van de jongere, van anderen of zichzelf vragen of uitwisselen, ze kunnen samen fantaseren over seksueel getinte scenario’s… 

Beoordeling van de situatie

De strategieën van online groomers zijn erop gericht hun eigen risico’s te beperken, en dus zo weinig mogelijk persoonlijke informatie prijs te geven. Ze selecteren slachtoffers op basis van profielkenmerken, chatgedrag, ‘verre’ geografische afstand en gebruiken meerdere computers, mobiele telefoons en proxy servers. Om ontdekking te voorkomen, stellen daders vragen over de relatie met ouders en  vrienden, over het computergebruik van het slachtoffer, en vermijden ze openbare communicatieplatformen.

‘To Catch a Predator’

Deze omstreden reality-reeks op de Amerikaanse zender NBC leidde tot de zelfmoord van een vermoede groomer. Volwassen vrijwilligers deden zich voor als minderjarig lokaas onder toezicht van camera’s. Zo werden potentiële daders gefilmd, ontmaskerd en gearresteerd.

Adviezen voor online contacten met vreemden

Jongeren herkennen moeilijk de manipulatieve strategieën van online groomers. Daarom is het belangrijk dat ouders, leerkrachten of jeugdwerkers de juiste balans vinden tussen de jongeren vrijheid geven om online te communiceren en contacten te leggen, en tussen hen beschermen en waarschuwen. Verbieden is geen goede oplossing, want de mogelijkheden tot internettoegang zijn  er massaal. Hoe kwetsbaar een jongere is, hangt ook af van zijn persoonlijkheid, zijn psychosociale toestand, zijn relatie tot ouders en omgeving, zijn surfgedrag…

De nieuwe loverboy

Volgens Nederlandse politieonderzoeken zouden ook loverboys (mensenhandelaren die, onder het mom van een liefdesrelatie jongens/meisjes onder dwang, dreiging met geweld, afpersing enz. emotioneel afhankelijk maken en uitbuiten, vaak door prostitutie) via het internet contacten leggen met slachtoffers.

Maak online grooming bespreekbaar – adviestips in een notendop

Ouders en opvoeders moeten de meest kwetsbare groep, adolescenten tussen 13 en 14 jaar, blijvend steun en advies geven en op elk moment een aanspreekpunt voor hen zijn. Ze moeten hen leren wat (on)aanvaardbaar seksueel gedrag is, zowel online als offline, maar hen ook weerbaar maken tegen grensoverschrijdend seksueel gedrag. Volwassenen moeten beseffen dat jongeren uit angst om gestraft te worden hun ervaringen geheim zullen houden of toegeven aan afpersing. Bouw een vertrouwensrelatie op en houdt volgende punten voor ogen:

• Bespreek  in alle openheid misverstanden en manipulatietechnieken over online grooming.
• Maak duidelijk dat de eerste contacten met een dader vaak erg positief en onschuldig lijken. Wijs op de gevaren van online communicatie over seks en seksualiteit en leg de manipulatietechnieken van groomers uit en bespreek de risico’s van relaties met vreemden.
• Vertel hen waarom ze geen seksueel suggestieve schermnamen mogen kiezen.
• Verduidelijk waarom ook louter virtuele contacten risico’s inhouden en raad hen af  seksueel expliciete foto’s of videobeelden van zichzelf aan wildvreemden te sturen.
• Zeg hen dat ze hun chatvriendschappen en online relaties niet geheim mogen houden.
• Ook via mobiele telefoon kunnen jongeren het slachtoffer worden van volwassenen met slechte bedoelingen.
• Raad hen ten stelligste af om zomaar geschenken van online vrienden aan te nemen.
• Zorg dat jongeren hun persoonlijke gegevens niet doorgeven aan personen die ze nooit ontmoet hebben.
• De meeste slachtoffers van online grooming zijn meisjes, maar ook 1/5 jongens wordt benaderd. Ook holebi-jongeren zijn een kwetsbare groep.  
• Raad jongeren zoveel mogelijk af om alleen naar afspraakjes te gaan, en zeg dat ze alleen mogen afspreken op publieke, drukbezochte, plaatsen.
• Doe jongeren inzien dat ze makkelijk bewijsmateriaal van ongewenste contacten kunnen verzamelen.
• Het is mogelijk dat ook online contacten met bekenden  risico’s met zich meebrengen.

Tot slot willen we benadrukken dat er zich mogelijk ook problematische seksuele contacten tussen minderjarigen onderling kunnen voordoen, en dat ze elkaar onderling kunnen manipuleren.

Online misbruik melden?

Dit kan bij het Belgische politiemeldpunt https://www.ecops.be/ of het Nederlandse  http://www.meldknop.nl of de hulplijn van Clicksafe http://www.clicksafe.be/helpline – telefonisch op 116 000. Gegevens over de kinderen- en jongerentelefoon vindt u op het Vlaamse ‘Awel’ http://www.awel.be/ en de Nederlandse kindertelefoon’ http://www.kindertelefoon.nl/.